عطیه الهی شیخ‌زاده، فارغ التحصیل رشته‌ی حقوق و علوم سیاسی است. بیش از ده سال سابقه کاری برای حمایت از حقوق زنان دارد.
قبل از طالبان منحیث آمر بخش حمایت از حقوق زنان در کمیسیون مستقل حقوق بشر در زون غرب فعالیت داشته است.
در آلمان نیز یک دوره فیلوشیپ مدافعان حقوق بشر که با حمایت مالی وزارت خارجه آلمان برگزار گردیده بود را موفقانه سپری نموده است.
به عنوان نخستین سوال از شما این که، به عنوان فعال حقوق زن روزی پیش بینی می‌کردید که طالبان به شکل فعلی حاکم شوند و تمام نهاد های حقوق بشری از میان برداشته شوند؟
شیخ‌زاده: اگر واقعیت را بپرسید چنین روزی را تصور نمی‌کردیم، چون اکثریت مردم افغانستان با حکومت طالبان موافق نبودند و همچنان با ایدئولوژی شان. تمام تلاش مردم به این بود که در کنار دولت باشند و از به قدرت رسیدن طالبان جلوگیری کنند و ما شاهد بودیم که واقعا مردم زیاد تلاش کردند در کنار نیروهای امنیتی باشند ولی متاسفانه مشکل اساسی دولت بود تا حکومت سقوط کرد، در غیر آن اگر حکومت در کنار مردم می‌بود ما چنین وضعیتی نمیداشتیم، به همین دلیل هیچ‌وقت تصور اینکه چنین وضعیتی حاکم شود را شخصا من نداشتم.
راوی زن: آیا گاهی در نشست‌های که با فعالین حقوق بشر داشتید، هیچگاه آنها چنین موضوع را با شما مطرح کرده بودند یا خیر؟
شیخ‌زاده: در چنین مواردی صحبت شده بود اما تصور بر این بود که مقاومت میشود و حکومت باقی می‌ماند چون که اکثریت مردم با این طرز فکر موافق نبودند به استثآ بعضی افراد، چون صدای مردم همیشه بلند بود و می‌خواستند در کنار دولت باشند تصور بر این بود که طالبان نتواند به قدرت برسد ولی متاسفانه با این سرعت حداقل نباید حکومت سقوط می‌کرد.
راوی زن: بیش از یک سال از به قدرت رسیدن طالبان میشود ولی هنوز هیچ کشوری طالبان را به رسمیت نشناخته، شما در حال حاضر با زن‌های که در افغانستان هستند و‌با نهاد های که کار میکنید مخصوصا مدافعین حقوق بشر که در افغانستان هستند، با گذشت بیش از یکسال از حاکمیت طالبان وضعیت را چگونه بررسی میکنید؟
شیح‌زاده: در حال حاضر میتوان گفت که در افغانستان چیزی به نام حقوق بشر وجود ندارد. حقوق بشر به معنی واقعی در داخل افغانستان نقض میشود، بخصوص در زمینه خانم‌ها، زنان افغان در شرایط بسیار نا مناسب به‌سر میبرند و از حقوق بشری آنها که حقوق اولیه آنها است و باید به آن دسترسی داشته باشند؛ مثل حق کار حق تحصیل، حق آزادی گشت‌گذار، حق آزادی بیان و برخی موارد دیگر امثال این محروم اند.
البته در کنار این آقایان هم در شرایط سخت‌گیرانه‌ی هستند ولی شرایط خانم ها به مراتب سخت‌گیرانه‌تر است. و‌خوب حالا این بماند که خانم‌ها در عرصه سیاست، در عرصه تصمیم‌گیری و سهم‌گیری اصلا نقشی ندارند و کلآ حذف شده اند. حتا زنان، به موارد ابتدایی هم دسترسی ندارند. ما در گذشته هر سال در چنین روز های از ۲۵ نوامبر تا ۱۰ دسمبر تلاش می کردیم تا روز به روز وضعیت زنان بهتر شود، و می‌دیدیم که در قسمت زنان هر سال نسبت به سال قبل تغییرات ایجاد میشود، اما به یک باره‌گی همه هیچ شد و حالا به کوچکترین حقوق شان هم خانم ها دسترسی ندارند. در موارد مانند ازدواج، زنان حق انتخاب همسر را ندارند، همینطور ازدواج های زیر سن افزایش پیدا کرده است. و متاسفانه به جای اینکه شرایط خوبتر شود و زنان در شرایط بهتری قرار بگیرند، بر عکس به عقب برگشته و روز به روز بدتر میشود.
راوی زن: شما مبارزات را که در افغانستان از یک سال به این‌سو جریان داشت، و در حال حاضر هم جریان دارد، مخصوصا جنبش‌های که در راستای دفاع از حق و‌حقوق زنان چه در افغانستان و چه در بیرون از افغانستان تشکیل شده را چگونه ارزیابی میکنید دیدگاه شما در این مورد چیست؟
شیخ‌زاده: اگر زنان امروز را با زنان بیست سال قبل مقایسه کنیم، زنان امروز آگاه هستند، زنانی هستند که مبارزه میکنند، با وجود شرایط سخت‌گیرانه که در داخل کشور میباشد، می‌بینیم که خانم‌ها برای اینکه به حقوق خود دسترسی داشته باشند، بیرون می‌شوند و سعی در ایجاد جنبش و گروه دارند. من شخص سیاسی نیستم از همین رو زیاد دوست ندارم در مسایل سیاسی صحبت کنم، ولی آنچه که مهم است که همه افراد جامعه به حقوق بشری خود دسترسی داشته باشند و‌این که زنان میایند مبارزه میکنند، صدا بلند میکنند این به این معنی نیست که آنها به ضد دولت باشند، آنها میخواهند حق خود را بگیرند و حق آنها باید برای شان داده شود. همچنان وقتی حق شان از آنها گرفته میشود باید حق این را داشته باشند که صدای شان را بلند کنند . اما متاسفانه تا خانمی میاید و صدای خود را بلند میکند سرکوب میشود، اما با آن هم حالا که وضعیت را میبینم، نسبت به قبل خانم ها مبارزتر اند، سکوت نمی‌کنند و برای بدست آوردن حقوق خود تلاش میکنند، خانم‌های فعال که در بیرون از کشور هستند، شرایط برای آنها مساعدتر است، اما آنهای که در داخل کشور مبارزه میکنند تلاش‌های اینها قابل تحسین است انشاالله میتوانند نتیجهء بدست بیاورند.
راوی زن: آیا این جنبش ها و مبارزات که در داخل کشور برپا میشود، شما این را خود جوش میدانید یا هم با حمایت های از بیرون از افغانستان همراه است؟
شیخ‌زاده: فکر میکنم بیشتر خود جوش باشد، چون خانم‌ها در گذشته یک دوره تلخ را پشت سر گذاشتند، و اکثریت شان همین مرحله را طی کردند که در آن زمان زنان از تحصیل عقب ماندند، از سهم‌گیری در اجتماع، از مشارکت در سیاست و موارد دیگر محروم شدند، پس با تمام وجود مسایل همان زمان را درک میکنند.به همین دلیل خانم ها تجربه تلخ را که داشتند نمیخواهند دوباره تجربه کنند و میخواهند ایستادگی کنند. من فکر میکنم اکثریت خودجوش باشد.
راوی زن: شما منحیث یک خانم فعال، و مدافع حقوق بشر بیشتر چه کاری را برای خانم‌های افغان انجام داده اید، و‌یا هم پلان دارید انجام دهید؟
شیخ‌زاده: خوب، شرایط که در افغانستان به وجود آمد برای همه یک شوک را ایجاد کرد و شرایط طوری شد که کاری از دست کسی بر نمی‌آمد، اما به مرور بعد از اینکه وضعیت کمی بهبود پیدا کرد، ما تلاش کردیم و دست از تلاش بر نداشتیم. ما در بیرون از افغانستان چندین خانم که همه فعال حقوق بشر هستند، یک نامه‌ی سرگشاده به بیش از پنجاه نهاد حقوق بشری در سطح جهان فرستادیم، و از آنها خواستیم تا توجه برای حقوق خانم‌های افغان داشته باشند، و حقوق بشری زنان را در اولویت کاری خود قرار بدهند، خصوصا تحصیل و آموزش دختران را. همچنان خواستار توجه به وضعیت زنان شدیم که حقوق بشری این ها در داخل افغانستان به خطر مواجه است. از جمله این نهاد ها، سازمان ملل متحد، پارلمان آلمان میباشد. در کنار این خودم شخصاً برای نهاد های حقوق بشری که در آلمان هستند، مشکلات افغانستان را بازگو کردم و از آنها خواهان همکاری شدم. تلاش های زیادی کردم و هیچ گاه دست از تلاش بر نمی دارم. همچنان از طریق صفحات احتماعی پوشش های داشتیم تا بتوانیم شاهد تغییر در وضعیت زنان افغان باشیم.
راوی زن: در مورد ۲۵ نوامبر شما اشارهء داشتید که همه ساله، به جزء سال گذشته که به دلیل سقوط یکبارهء نظام و کسب غیر مشروع حکومت توسط طالبان، آمار خشونت علیه زنان توسط نهاد های مختلف به نشر می‌رسید. در حال حاضر آیا کدام نهادی داخلی یا بین المللی است که این موارد را بررسی کنند؟ معلومات شما در مورد افزایش یا کاهش خشونت علیه زنان چه را نشان میدهد؟
شیخ‌زاده: متاسفانه، کدام نهاد مشخص برای نشر آمار مشخص خشونت ها و نقض حقوق بشر در افغانستان فعلا وجود ندارد و ما ارقامی تا حال بدست نداشتیم، ولی آنچه که خود مردم و زنان افغان بیان میکنند، بازگو میکند که وضعیت حقوق بشری زنان در افغانستان روز به روز بدتر میشود. ما شاهد بودیم که قبلا زنان حضور خوبی در اجتماع داشتند، اما حالا حتی حضور دختران در یک تعداد از رشته های دانشگاهی هم محدود شده، در جزءیی ترین موارد خانم‌ها مداخله صورت گرفته، زنان به مجالس عروسی رفته نمی‌توانند، زنان به مکان‌های عمومی رفته نمی‌توانند و چندین موارد دیگر که روز به روز وضعیت زنان را بدتر نشان میدهد.در کنار این ازدواج‌های زیر سن چنانچه مردم در داخل افغانستان شاهد بوده اند، رو به افزایش است. همینطور، متاسفانه ازدواج‌های اجباری افزایش یافته است،در پهلوی این نسل‌کشی قوم‌های مشخص نیز آغاز شده است. ولی متاسفانه هیچ گونه آماری دقیق از همهء این موارد در دسترس نیست.
راوی زن: به عنوان آخرین پرسش میخواهم بپرسم، اینکه برخی از زنان معترض چه در کابل چه در هرات یا هم دیگر نقاط کشور در بند طالبان به سر میبرند، از دید شما چرا نهاد های مدافع حقوق زنان و حقوق بشری فشاری را برای آزاد سازی این معترضین زن از بند طالبان وارد نمی‌سازند؟
شیخ‌زاده: در واقعیت اگر راست بگویم، برای من هم این موضوع تعجب آور است. هر چند که دفتر حقوق بشر، سازمان ملل و سازمان عفو بین الملل از طالبان خواستند تا این خانم ها را رها سازند که صرف مقید به یک اعلامیه بود. اما متاسفانه فشاری که بالای طالبان برای رها سازی اینها وارد شود تا حال نشده است. و این که قبلا گفتم در مورد سیاست نمیخواهم‌حرف بزنم، برای خود من هم مسایل پشت‌پرده در این رابطه روشن نیست هر چند تلاش‌های صورت گرفته اما نتیجه نداشته، و مانند کشور همسایه ما ایران، که مردم از زنان حمایت کردند اینجا در افغانستان چنین نیست، در حالیکه آنچه از موارد حقوق بشر که در افغانستان نقض میشود، با کشور ایران قابل مقایسه نیست. آنها حق تحصیل دارند، حق حضور در اجتماع را دارند ولی در افغانستان در کل میتوان گفت که طالبان در افغانستان در سدد حذف زنان در همه عرصه ها اند، و کاملا میخواهند که این قشر را از اجتماع بیرون بسازند. بنابر این توجهء که سازمان ملل به این وضعیت در افغانستان داشته باشد، ندارد. ما خانم‌های دلیر را می‌بینیم که متاسفانه در بند طالبان هستند چون آنها فقط صدای خود را برای دسترسی به حق خود بلند کردند، که در نتیجه در بند طالبان به سر میبرند.
